Yazı Dizisi 3 | Türkiye’de Çalışan Yabancıların Sosyal Güvenlik Hakları ve Yükümlülükleri

Yazı dizimizin önceki bölümlerinde, yabancıların Türkiye’deki çalışma şartlarına genel bir çerçeve çizilmiş, çalışma izinleri ele alınmıştır. Bu yazımızda ise Türkiye’de çalışan yabancıların sosyal güvenlik hakları ile bu alandaki uluslararası sözleşmelerin kapsamına değinilecek, yabancıların sigortalılık durumları, işçi ve işverenlerin hak ve yükümlülükleri hakkında ayrıntılı bilgi verilecektir.

Yabancıların çalışma izni almasıyla birlikte işçi ve işveren için doğacak yükümlülükler nelerdir?

Yurt içinden yapılan çalışma izni başvurularının onaylanması ile hem yabancı işçi hem de işveren için birtakım yükümlülükler doğmaktadır. Örneğin; yabancı işçinin izin başlangıç tarihinden itibaren bir ay içinde, sosyal güvenlik yükümlülüklerini yerine getirerek fiilen çalışmaya başlaması gerekmektedir. Fiilen çalışmanın başlamasıyla birlikte on beş gün içinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına (“Bakanlık”) bildirim yapılmalıdır. İşveren tarafından ise Sosyal Güvenlik Kurumuna (“SGK”) bildirim yapılması gibi işlemler vardır.

Yabancı işçilerin SGK’ya bildirimleri Türk işçiler ile aynı şekilde, sigortalı işe giriş bildirgesi, aylık prim ve hizmet belgelerinin ibrazı ile yapılmaktadır. İşverenlerin, yabancı işçi için çalışma izin başlangıç tarihinden itibaren otuz gün içinde sigortalı işe giriş bildirgesini SGK’ya ibraz etmeleri gerekmektedir.

Belirtilen bildirim yükümlülüklerinin yerine getirilmesi halinde, istihdam edilen yabancı işçi Türkiye’de sosyal hak ve güvencelerden yararlanabilecektir. Aksi halde çalışma izni bulunmadan çalıştırılan yabancılar için veya bildirim yükümlülüğünün ihlal edilmesi halinde Bakanlık tarafından idari para cezaları uygulanabilmektedir. İdari para cezalarına ilişkin miktar ve uygulamalara buradan ulaşabilirsiniz.

Yabancılar hangi sosyal güvenlik haklarından yararlanabilirler?

Yabancı işçilerin fiilen çalışmaya başlaması ile işe giriş bildirgesi, aylık prim ve hizmet belgelerinin ibrazı sonrasında bu işçiler de tıpkı Türk işçiler gibi sosyal hak ve güvencelerin tümünden faydalanabileceklerdir. Ancak yabancı işçinin genel sağlık sigortası müracaatı bizzat kendisi tarafından SGK merkezlerine yapılabilmektedir. Genel sağlık sigortası hakkından faydalanabilen yabancıların aile fertleri de birtakım şartlar ile bu haklardan faydalanabileceklerdir. Emeklilik hususunda da yabancı işçiler için bir ayrım bulunmayıp prim ve gün esası gibi uygun şartların sağlanmasıyla Türkiye’de emeklilik hakkından faydalanabileceklerdir.

Uluslararası İşgücü anlaşmalarının yabancı işçinin sigortalılık durumuna etkileri nelerdir?

Uluslararası işgücünün ve istihdam politikalarının genişletilmesi için, ülkemizin taraf olduğu birtakım uluslararası sözleşme ve ikili anlaşmalar yabancıların çalışma ve sosyal güvenlik haklarına doğrudan etki etmektedir. Bu anlaşmalar ile genel itibarıyla taraf devletlerin vatandaşlarının, diğer imzacı devletler nezdinde faaliyet gösterdiği süre boyunca sigortalılık durumu, hak ve güvenceleri düzenlenmiştir. Bu anlaşmalar ile çalışanların başlıca;

• Akit devletlerde geçen hizmet sürelerinin birleştirilmesi,
• Hangi ülkede sigortalı olacağının belirlenerek mükerrer sigortalılığın önlenmesi,
• Aylık ödemelerinin devamı,
• Sağlık yardımlarının devamı gibi, imkanları korunmaktadır.

İkili anlaşmaların önem taşıdığı bir diğer durum ise, geçici görevlendirme ile Türkiye’de çalışan işçilerin sigortalılık halleridir. Örneğin; Türkiye’de herhangi bir sosyal güvenlik anlaşmasına ya da işgücü anlaşmasına taraf olmayan devlet vatandaşı, yalnızca 3 ay süre ile Türkiye’de sigortalı olmadan, kendi ülkesindeki sigortalılık halinin devamı ile çalışmasına devam edebilecektir. Ancak 3 ayın ardından yabancı işçinin çalışmasını sürdürebilmesi için, Türkiye’de sigorta bildiriminin yapılması zorunludur. Aksi halde Türkiye’de çalışmasına devam edemeyecektir.

Oysaki, bir İtalyan vatandaşı Türkiye ile İtalya arasındaki ikili anlaşma kapsamında 12 ay boyunca kendi ülkesindeki sigortalılık durumuna tabi olarak, ülkemizde geçici görevlendirme ile çalışmasına devam edebilecektir. Bu süreler ülkelerin istihdam politikalarına göre değişkenlik gösterebilmekte ve ikili anlaşmaların kapsamı farklı sürelerle belirlenebilmektedir. Ülkemizin taraf olduğu sosyal güvenlik anlaşmalarının tamamına ve taraf devletlere buradan ulaşabilirsiniz.

Bu yazımızda, yabancıların çalışma izni sonrasında işçi ve işverenler için doğan bildirim yükümlülükleri ile sosyal hak ve güvencelerinin kapsamına yer verilmiş, özellikle ikili anlaşmalar kapsamında yabancıların sigortalılık durumları ele alınmıştır. Bir sonraki yazımızda ise yabancı işçilerin ücret ve diğer haklarına ilişkin bilgiler verilecektir. Yabancıların Türkiye’de çalışmalarına ilişkin daha fazla bilgi için yazı dizimizi takip edebilirsiniz.