Sürekli genişleyen finans ve teknoloji dünyasında, kripto varlıklar önemli bir oyuncu olarak ortaya çıkmış; yatırımcıların, otoritelerin ve meraklılarının dikkatini çekmiştir. Bununla birlikte, kripto varlıkları tanımlamak, ortaya çıktığı ilk zamanlarda tartışma konusu olmuştur. Günümüzde, bu dijital varlıklar, dünya çapındaki düzenleyici otoriteler tarafından daha net bir şekilde tanımlanmaktadır.
Bu makalenin amacı; kripto varlıklar kavramı, işlevleri ve Avrupa Birliği, Amerika Birleşik Devletleri ile Türkiye Cumhuriyeti özelinde mevcut yasal düzenlemeleri hakkında bilgi vermektir.
Ortaya çıktıkları ilk dönemlerde, kripto varlıkların tanımı konusunda farklı yaklaşımlar olsa da, günümüzde, kripto varlıkların "ne oldukları" konusunda düzenleyici otoriteler arasında uluslararası bir fikir birliğinin oluştuğunu söylemek mümkündür.
En basit anlatımıyla kripto varlıklar; bir değerin elektronik olarak transfer edilebilen, depolanabilen veya ticareti yapılabilen dijital bir temsilidir. Bu varlıklara güvenli ve şeffaf bir şekilde sahip olunabilmesi ve varlıkların güvenli ve şeffaf bir şekilde transfer edilebilmesi veya ticarete konu edilebilmesi için blokzincir teknolojisinden yararlanılır. Kripto varlıklar, gerçek dünyadaki bir varlığın blokzincirde dijital bir token ile temsil edildiği “tokenizasyon” adı verilen bir süreçle oluşturulur. Token, varlığın dijital bir temsili olarak hizmet eder ve varlığın sahipliği ve nitelikleri hakkında belirli bilgileri içerir. Tokenlar çeşitli şekillerde var olabilir ve blok zincir ekosistemi içerisinde farklı amaçlara hizmet edebilir.
En yaygın kripto varlık türlerine aşağıda yer verilmiştir:
● Kripto Paralar: Eşler arası işlemler için blokzincir teknolojisini kullanan dijital para birimleridir. Bu varlıklar, merkezi olmayan bir takas aracı işlevi görerek güvenli ve doğrudan işlemler gerçekleştirmeyi sağlar. Bitcoin (BTC) ve Ethereum (ETH) öne çıkan kripto para örnekleri arasında sayılabilir.
● Hizmet Tokenları: Belirli bir blokzincir platformuna veya merkezi olmayan bir uygulamaya (DApp) özgü tokenlardır. Bu tokenlar, kullanıcılara platformun ekosistemi içinde sunulan belirli hizmetlere, özelliklere veya ürünlere erişim imkanı sunar. Önemli hizmet tokenları arasında Basic Attention Token (BAT) ve Filecoin (FIL) bulunur.
● Güvenlik Tokenları: Şirket hisseleri, gayrimenkullerveya yatırım sözleşmeleri gibi varlıkların sahipliğini veya altında yatan hakları temsil ederler. Genellikle geleneksel menkul kıymet düzenlemelerine ve uyum gereksinimlerine tabidirler. Güvenlik tokenlarının ihraç edilmesi ve ticareti ilgili menkul kıymet düzenlemelerine uygun olmalıdır.
● Değiştirilemez Tokenlar (“NFT'ler”): Belirli bir öğe, sanat eseri, koleksiyon veya dijital içerik için sahiplik veya güvenilirlik kanıtı olarak hizmet veren özel dijital varlıklardır. Kripto varlıkların aksine, NFT'ler eşsizdir ve karşılıklı olarak takas edilemez. NFT’ler özellikle sanat, oyun ve koleksiyonculuk gibi endüstrilerde önemli bir popülerlik kazanmıştır.
● Sabit Coinler: Değerlerini, itibari bir para birimi (örneğin ABD Doları) veya bir emtia (örneğin altın) gibi bir rezerv varlığa sabitleyerek değer elde etmek üzere kullanılan kripto varlık türüdür. Sabit Coinler’in amacı, genellikle diğer kripto varlıklarla ilişkilendirilen oynaklığı (volatile) azaltmak ve daha istikrarlı bir değer deposu sağlamaktır.
Kripto varlıklar genellikle önceden belirlenmiş kurallar ve koşullar ile blokzincire kodlanmış, kendiliğinden uygulanan akıllı sözleşmelerden yararlanır. Akıllı sözleşmeler, blokzincirde yer alan koşullar gerçekleştiğinde sözleşmenin şartlarını kendiliğinden yerine getirdikleri için otomatik ve güven unsurundan bağımsız işlemlere olanak tanır. Kripto varlıkların mülkiyeti, kriptografik anahtarların kullanılmasıyla blokzincire kaydedilir. Kripto varlığın sahibi, varlığın depolandığı dijital cüzdanla ilişkilendirilen özel anahtara sahiptir. Kripto varlığın sahipliğinin değiştirilmesi ve başka bir dijital cüzdana transfer edilmesi özel anahtar kullanılarak güvenli dijital imza ile gerçekleştirilir.
Kripto varlıklara dair yasal düzenlemeler, ülkeler arasında farklılık göstermektedir. Ülkeler, anonim ve büyük ölçekli işlemlerle kolaylaştırılan kara para aklama ve yasadışı faaliyetlerle mücadele etmek için kripto varlıkları düzenleme yolunu tercih etmektedirler. Ayrıca ülkeler gerçekleştirdikleri düzenlemeler ile yatırımcıların önemli kayıplarına yol açabilen kripto varlık piyasalarının volatilitesi ile ilişkili riskleri minimalize etmeyi amaçlamaktadırlar. Ek olarak, düzenleyiciler kripto varlıkların yaygın bir şekilde benimsenmesiyle birlikte piyasa çöküşü yaşanması durumunda ortaya çıkabilecek potansiyel sistemik risklerden endişe duymaktadır. Bu durumun finansal istikrarsızlık ve finansal sistem genelinde büyük çaplı kayıplara neden olabileceği değerlendirilmektedir.
Kripto varlık faaliyetlerinde bulunan kuruluşlar için getirilen düzenlemelere uyulması, yasal gerekliliklerin yerine getirilmesi ve ekosistemin bütünlüğünün korunması açısından oldukça önemlidir.
Avrupa Birliği, Ekim 2022'de Kripto Varlıkların Piyasalarına İlişkin Düzenleme ("MiCA") üzerinde uzlaşıya varmıştır. MiCA, kripto varlıklar için dünya çapında kapsamlı bir yasal düzenleme oluşturan ilk düzenlemedir. Bu düzenleme, tüketicilerin ve yatırımcıların çıkarlarını korurken finansal istikrarı sağlamak ve inovasyonu teşvik etmek amacıyla, ihraççılar ve hizmet sağlayıcılara yönelik hükümler içermektedir. MiCa’nın yürürlüğe girişinin, 2024 yılının ortalarından 2025 yılının başlarına kadar uzanan bir zaman dilimi içerisinde gerçekleşmesi öngörülmektedir.
MiCA ile kripto varlıklar üç farklı tipe ayrılmıştır:
● E-para Tokenları: Bu tür kripto varlıklar, ödeme aracı olarak kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Bu varlıklar, bir fiat para birimi veya başka varlıklarla desteklenirler ve likidite ile istikrar açısından belirli gereksinimleri karşılamaları gerekmektedir.
● Varlık Referanslı Tokenlar: Bir fiat para birimi veya emtia gibi başka bir varlığın değerine sabitlenmiş kripto varlıklardır. Diğer kripto varlık türlerine göre daha istikrarlı bir değer deposu sağlamak üzere tasarlanmışlardır.
● Diğer tokenlar: Bu tür kripto varlıklar yukarıdaki kategorilere girmeyen kripto varlıklardır. Spekülasyon, yatırım veya oyun gibi çeşitli amaçlarla kullanılabilirler.
Önemle belirtilmelidir ki, dijital sanat ve koleksiyonlar dahil olmak üzere NFT'ler, MiCA kapsamı içerisinde düzenlenmemişlerdir. Bununla birlikte, büyük bir seri halinde veya fraksiyonlara bölünerek ihraç edildiğinde, NFT’ler değiştirilebilir olarak kabul edilip MiCA (veya MiFID II) kapsamında değerlendirilebilecektir.
Öte yandan, MiCA, kripto varlık ihraççıları ve hizmet sağlayıcılarının, aşağıda belirtilenler ile sınırlı olmamak üzere, yükümlülüklerini düzenlemektedir:
● Kayıt: Kripto varlık ihraççıları ve hizmet sağlayıcıları, Avrupa Birliği'ndeki ilgili otoritelere kayıt olmak zorundadır.
● Sermaye gereksinimleri: Kripto varlık ihraççıları ve hizmet sağlayıcıları, asgari sermaye gereksinimlerini karşılamak zorundadır.
● Müşteri tanıma: Kripto varlık ihraççıları ve hizmet sağlayıcıları, müşterini tanı yükümlülüklerini yerine getirmek zorundadır.
● Kara para aklama ve terörün finansmanının önlenmesi (“AML/CTF”) önlemleri: Kripto varlık ihraççıları ve hizmet sağlayıcıları, AML/CTF önlemlerini uygulamak zorundadır.
● Şeffaflık ve raporlama gereklilikleri: Kripto varlık ihraççıları ve hizmet sağlayıcıları, şeffaflık ve raporlama gerekliliklerine uymak zorundadır.
Kripto para borsaları, Amerika Birleşik Devletleri'nde yasal kabul edilmekte ve Bankacılık Gizlilik Yasası (“BSA”) kapsamında düzenlemelere tabi tutulmaktadır. BSA'ya göre, kripto para borsası hizmet sağlayıcıları FinCEN’e (Mali Suçları Önleme Ağı) kayıt yaptırmak, suç gelirlerinin aklanması ve terörizmin finansmanının engellemesi programı uygulamak, gerekli kayıtları tutmak ve ilgili otoritelere rapor vermekle yükümlüdür.
Amerika Birleşik Devletleri Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (SEC), kripto varlıkların menkul kıymetler olarak kabul edilmesi gerektiği görüşündedir. Bu nedenle, kripto para alanında faaliyet gösteren dijital cüzdanlar ve borsalar için menkul kıymetler yasaları kapsamlı bir şekilde uygulanmaktadır. Bununla beraber, Emtia Vadeli İşlemler Komisyonu (“CFTC”) ise kripto varlıklara ilişkin olarak "zarar verme" ilkesi dahilinde daha hoşgörülü bir yaklaşım benimsemektedir. CFTC, Bitcoin'i bir emtia olarak kabul etmekte ve kripto varlık türevlerinin halka açık olarak işlem görmesine izin vermektedir.
Türkiye'de günümüz itibariyle kripto varlık kullanıcılarının haklarıyla ilgili özel düzenlemelerin yer aldığı yasa veya düzenleme bulunmamaktadır. Bununla birlikte, "Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmasının Yasaklanmasına Dair Yönetmelik" (“Yönetmelik”) başlıklı bir düzenleme, 16 Nisan 2021 tarihinde 31456 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Bu Yönetmelik kapsamında, kripto varlıklar, dağıtılmış defter teknolojisi veya benzer teknolojiler kullanılarak sanal olarak oluşturulan ve dijital ağlar üzerinde dağıtılan soyut varlıklar olarak tanımlanmaktadır. Bu varlıklar, itibari para, kaydı para, elektronik para, ödeme araçları, menkul kıymetler veya diğer sermaye piyasası araçları olarak sınıflandırılmamaktadır.
Yönetmelik, aşağıda yer verildiği üzere belirli yasaklar getirmektedir:
• Kripto varlıkların, doğrudan veya dolaylı olarak ödeme amaçlı kullanılması,
• Bankaların, ödeme kuruluşlarının ve elektronik para kuruluşlarının, doğrudan veya dolaylı olarak kripto varlıkların kullanıldığı iş modeli kurmaları,
• Ödeme kuruluşlarının ve elektronik para kuruluşlarının, kripto varlıkların satın alınması, satılması, saklanması, transfer edilmesi veya sunulmasını kolaylaştıran platformlar için aracılık faaliyetlerinde bulunmalarının kısıtlanması.
Önemli bir nokta olarak belirtmek gerekir ki, Yönetmelik, kripto varlıkların kullanımını kesin bir şekilde yasaklamamaktadır. Aynı şekilde, kripto varlık borsaları gibi bu tür hizmetleri sunan platformlar aracılığıyla kripto varlıkların satın alınması, satılması, sunulması, transferi veya saklanması da yasaklanmamaktadır.
Bu yasakların, kripto varlık ekosistemi içinde uyum ve kontrolün sağlanması amacıyla Yönetmelik’te belirtildiğini önemle belirtmek gerekir. Daha fazla bilgi için makalemizi buradan inceleyebilirsiniz.
Ayrıca, "Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelik" (“Tedbirler Yönetmeliği”) 1 Mayıs 2021 tarihinde değişikliklere uğramıştır. Değişiklikler ile, kripto varlık hizmet sağlayıcıları ve tasarruf finansman şirketleri, kara para aklama ve terörün finansmanını önlemeye yönelik mevzuatta yükümlü kuruluşlar olarak sınıflandırılmışlar. Dolayısıyla, düzenleme ile artık, hizmet sağlayıcılar, Tedbirler Yönetmeliği ve diğer ilgili mevzuatta öngörülen yükümlülükleri yerine getirmekle sorumlu tutulmuşlardır. Bu yükümlülükler arasında detaylı müşteri tanıma prosedürleri uygulamak, şüpheli işlemleri bildirmek, düzenli raporlar sunmak ve Mali Suçları Araştırma Kurulu'na (“MASAK”) bilgi sağlamak yer almaktadır. Sonuç olarak, ülkemizde kripto varlıklarla ilgili düzenlemeler daha sıkı bir hal almıştır.
Bu yükümlülüklerin yerine getirilmesini sağlamak amacıyla MASAK, kripto varlık hizmet sağlayıcılarının yükümlülüklerini detaylandıran iki adet rehber yayınlamıştır. Daha fazla bilgi için buradaki detaylı makalemizi inceleyebilirsiniz.
Kripto varlıklar, blokzincir ekosisteminde farklı amaçlara hizmet eden çeşitli formlarıyla finans dünyasında önemli bir ilgi ve tanınırlık kazanmıştır. Kripto paralar, hizmet tokenları, güvenlik tokenları, NFT'ler ve sabit coinler, ortaya çıkan önemli kripto varlık türleri arasındadır. Bu dijital varlıklara güvenli ve şeffaf bir şekilde sahip olunabilmesi ve varlıkların güvenli ve şeffaf bir şekilde transfer edilebilmesi veya ticarete konu edilebilmesi için blokzincir teknolojisinden yararlanılır.
Kripto varlıklara ilişkin yasal düzenlemeler ülkeler arasında farklılık göstermektedir. Kripto varlık küresel finans piyasasının büyümeye devam ettiği bir ortamda kripto varlıklara ilişkin düzenlenmeler; yatırımcının koruması, finansal istikrarın sağlanması ve yasadışı faaliyetlerin önlenmesi hususunda önemli bir rol oynamaktadır. Yatırımcılar, işletmeler ve hizmet sağlayıcılar da dahil olmak üzere bütün piyasa aktörleri, ilgili düzenlemeleri yakından takip etmeli ve tabi oldukları düzenlemelere uyum sağlamalıdır. Bu proaktif yaklaşım, kripto varlıkların finansal sistem içinde büyümesine ve entegrasyonuna olanak tanıyarak inovasyonu mümkün kılacak ve dijital ekonomide yeni fırsatların önünü açacaktır.