Türk vatandaşı olmayan kişilerin (“Yabancılar”) Türkiye’de çalışmaları, resmi çalışma iznine tabidir. Yabancıların çalışma izni başvuruları bizzat kendileri tarafından yurtiçinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (“Bakanlık”) ya da yurtdışında büyükelçilik veya başkonsolosluk vasıtasıyla yapılabileceği gibi ayrıca işveren tarafından da yine Bakanlık nezdinde yapılabilmektedir. Bu yazı dizimizde yabancıların hangi şartlarda Türkiye’de çalışabilecekleri, Türkiye’deki sosyal güvenlik ve ücret hakları, sağlık hizmetlerinden yararlanabilme şartları, emeklilik ve iş akdinin sona ermesiyle tazminat ve diğer haklarına ilişkin konular hakkında bilgilere Bakanlık istatistikleri ve uygulamadan örneklerle birlikte yer verilecektir.
Ülkemizde yabancıların çalışma izinleri ve bunun yasal zemini, temel olarak 6735 Sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu ve bağlantılı mevzuat hükümlerine dayanmaktadır. Bu kanun kapsamında yabancıların Türkiye’deki çalışmaları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı iznine tabi olduğu gibi, çalışma yapacak yabancının sosyal durumu itibarıyla farklı statüde çalışma izin türleri de düzenlenmiştir. Buna göre;
Yabancıların Türkiye’de çalışabilmesi yukarıda belirttiğimiz izin başvurularından en az birinin olumlu sonuçlanmasına bağlıdır. Ancak yine belirtmemiz gerekir ki yabancının tüm şartları taşıması çalışma izin başvurusunun mutlaka olumlu sonuçlanacağı anlamına da gelmemektedir.
Bunlarla birlikte, her ne kadar yabancılar çalışma izni alarak ülkemizde farklı iş kollarında çalışma yapabileceklerse de kanun koyucu bazı meslekler ve iş kolları için yabancıların o işi yapmasını yasaklamıştır. Örneğin; Diş hekimliği, eczacılık, veterinerlik, özel hastanelerde müdürlük, noterlik, avukatlık, özel güvenlik görevlisi, Türk kara suları dahilinde kaptanlık, tayfalık vb. gümrük müşavirliği ve turist rehberliği, gibi meslekler ilgili özel kanunları uyarınca yalnızca Türk vatandaşları tarafından yapılabilecek meslekler olarak düzenlenmiştir.
Buna karşın hem uluslararası işgücünün şirketlerin faaliyetlerine olumlu etkisi hem de çalışanların yurtdışında çalışma tercihleri nedeniyle her yıl artan bir ivmeyle ülkemizde yabancı çalışan faaliyetleri görülmektedir. Nitekim Bakanlığın 2020 yılında yayımlanan istatistik raporu verilerinde, yıllara göre yabancılara verilen çalışma izni sayılarına bakıldığında önemli bir artış göze çarpmaktadır. Buna göre;
Yine Bakanlığın 2020 yılında yayımladığı istatistik raporunda, ekonomik faaliyetlere ve izin türlerine göre düzenlenen verilere bakıldığında yabancı işçilerin aşağıdaki sektörlerde daha fazla tercih edildiği söylenebilecektir. Öyle ki 2020 yılında;
Bakanlığa yapılan müracaat sonunda çalışma izni almışlardır. Bakanlık tarafından 2020 yılında yayımlanan istatistik raporunun tamamına buradan ulaşabilirsiniz.
Dünya ekonomisindeki önemli gelişmeler ile ülkemizdeki yansımaları ve göç politikaları gibi etkenler nedeniyle yabancıların çalışma izin prosedürleri ve şartları giderek ön plana çıkmıştır. Ülkemizde Bakanlık ve diğer ilgili kurumların yaptıkları çalışmalar ile çalışma izin başvurularının değerlendirilmesine yönelik objektif kriterler oluşturulmuş ve bu kriterler başvurularda bir yol gösterici olmuştur. Çalışma izni değerlendirme kriterleri olarak adlandırılan bu kriterler yabancı işçi veya işveren için uyulması zorunlu düzenlemeleri ortaya koymaktadır. Örneğin;
Yukarıda belirttiğimiz kriterlerin yanında birtakım diğer kriterler ile Bakanlık, çalışma izin müracaatlarında objektif değerlendirme kriterlerini ortaya koymuştur. Ancak değerlendirmeler yalnızca bu kriterler ile sınırlı olmayıp, bu kriterlere uyan yabancının çalışma izni başvurusunun muhakkak olumlu yanıtlanacağı anlamına gelmemektedir. Bakanlıkça belirlenen ücret tarifeleri ve çalışma izni değerlendirme kriterlerinin tümüne buradan ulaşabilirsiniz.
Yazı dizimizin bu ilk bölümünde genel olarak yabancıların çalışma şartları ve çalışma izinlerine yönelik bilgiler verilmiş, genel çerçeve çizilmiştir. Bir sonraki yazımızda ise ayrıntılı olarak çalışma izin başvuruları sürecine yönelik bilgiler verilecek, ayrıca geçici görevlendirme ile çalışan yabancıların durumu incelenecektir. Yabancı işçi-işveren ilişkilerine yönelik ayrıntılı bilgilere ulaşmak için yazı dizimizi takip edebilirsiniz.